Ngày 22/11-25/11, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã có chuyến viếng thăm Nhật Bản sau khi nhận lời mời của Thủ tướng Kishida Fumio. Theo Cổng thông tin điện tử Chính phủ, trong đoàn Việt Nam sang Nhật Bản lần này, Thủ tướng Phạm Minh Chính đi cùng các Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, Ngoại giao, Y tế, Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Công thương … Thủ tướng đã gặp người đồng cấp Nhật Bản Kishida Fumio, Chủ tịch Hạ viện Santo Akiko và Đại diện Nhật Bản Hosoda Hiroyki. Chuyến thăm này có mục đích chủ yếu là thúc đẩy hợp tác kinh tế-thương mại, bày tỏ thiện chí trong việc phát triển mối quan hệ Việt-Nhật và động viên tinh thần, kết nối với cộng đồng người Việt tại Nhật Bản. Thủ tướng Phạm Minh Chính là nhà lãnh đạo nước ngoài đầu tiên mà Thủ tướng Nhật Bản Kishida Fumio tiếp đón kể từ khi ông nhậm chức mới đây.
Bối cảnh chuyến thăm của Thủ tướng Phạm Minh Chính đến Nhật Bản
Quan hệ Việt Nam – Nhật Bản đang phát triển tốt
Dựa trên các chuyến viếng thăm, điện đàm giữa các nguyên thủ và tình hình hợp tác kinh tế giữa Việt Nam – Nhật Bản, Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính nhận định quan hệ hai nước đang ở giai đoạn phát triển “tốt đẹp nhất lịch sử”.[1] Theo giáo sư Carl Thayer, quan hệ Việt Nam – Nhật Bản có nền tảng vững chắc dựa trên quan hệ đối tác chiến lược sâu rộng và quan hệ cá nhân thân thiết giữa các cựu Thủ tướng Việt Nam (Nguyễn Xuân Phúc) và Nhật Bản (Shinzo Abe và Yoshihide Suga).[2] Việt Nam đã đón tiếp nguyên Thủ tướng Nhật Bản Suga Yoshihide vào 10/2020, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Nhật Bản Nobuo Kishi 9/2021. Nhật Bản là nước tài trợ ODA lớn nhất, nhà đầu tư đứng thứ 2 (tính theo số lũy kế), đối tác du lịch thứ 3 và đối tác thương mại lớn thứ 4 của Việt Nam.[3] Phó Vụ trưởng Vụ Thị trường châu Á-châu Phi (Bộ Công Thương) cho biết, kim ngạch thương mại hai nước hiện đạt khoảng hơn 40 tỷ USD.[4] Quan hệ tốt của hai nước cũng được thể hiện trong tình hình đại dịch. Nhật Bản đã có khoản viện trợ trên 4 triệu liều vaccine và nhiều trang thiết bị, vật tư y tế cho phía Việt Nam. Trong khi đó, Việt Nam tạo điều kiện thuận lợi cho công dân và doanh nghiệp Nhật Bản có thể duy trì và phát triển các hoạt động sản xuất trong tình hình đại dịch.[5] Hai quốc gia cũng phối hợp trên các diễn đàn quốc tế và khu vực như Liên Hợp Quốc, ASEAN, APEC, Hiệp định Đối tác toàn diện xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) và Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện và tiến bộ khu vực (RCEP). Ngoài ra, cộng đồng người Việt Nam tại Nhật Bản có gần 450.000 người trên khắp 47 tỉnh, thành phố của Nhật Bản.
Sáng kiến chung Việt Nam – Nhật Bản bước qua giai đoạn thứ 8
Hai quốc gia thống nhất bắt đầu Sáng kiến chung Việt Nam – Nhật Bản giai đoạn 8 trong 17 tháng (từ tháng 10/2021 đến tháng 32023). Đề xuất từ tháng 4/2003, đây là diễn đàn đối thoại chính sách giữa các nhà đầu tư Nhật Bản với các bộ, ban ngành của Việt Nam. Sau 18 năm thực hiện.[6] Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu chịu tác động của dịch Covid-19, Việt Nam và Nhật Bản đã thống nhất bổ sung 3 nhóm vấn đề mới về: Công nghiệp hỗ trợ; Đổi mới sáng tạo và Phát triển nguồn nhân lực kỹ năng nghề cao, nhằm đáp ứng sự dịch chuyển, tái cơ cấu, đa dạng hóa đầu tư của dòng vốn đầu tư sắp tới.
Việt Nam đang vượt qua làn sóng dịch Covid thứ 4
Chuyến đi Nhật của Thủ tướng Phạm Minh Chính là cơ hội để Việt Nam thu hút đầu tư và triển khai chiến lược ngoại giao vaccine nhằm phục hồi đất nước sau làn sóng dịch COVID-19 lần thứ 4. Việt Nam vừa mở cửa thành phố Hồ Chí Minh và chuyển sang giai đoạn “sống chung với đại dịch.” Việt Nam cần ODA của Nhật Bản phục hồi kinh tế bị ảnh hưởng sau khoảng thời gian đóng cửa do dịch Covid. Chuyến thăm của Thủ tướng Chính có ý nghĩa quan trọng vì Việt Nam đang chuẩn bị cho quá trình phục hồi kinh tế sau COVID-19.[7] Đồng thời, tháng 7, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã phát động chiến dịch tiêm chủng lớn nhất lịch sử cho 75 triệu người dân Việt Nam. Việt Nam đang nỗ lực hình thành miễn dịch cộng đồng, do đó cần tận dụng ngoại giao để có nguồn vaccine. Tương tự ông Nguyễn Lân Dũng đã nhận định, nhiệm vụ là tranh thủ các mối quan hệ song phương và đa phương để thúc đẩy những nguồn cung có sẵn và mở ra các nguồn cung mới để “làm sao có vaccine nhiều nhất, nhanh nhất về Việt Nam.”[8]
Nội dung chuyến công du của Thủ tướng Phạm Minh Chính đến Nhật Bản
Thủ tướng Việt Nam gặp gỡ các doanh nghiệp lớn của Nhật Bản
Thủ tướng thăm tỉnh Tochigi, gặp gỡ Thống đốc Fukuda Tomikazu và các nhà kinh tế trong diễn đàn doanh nghiệp Việt Nam-Tochigi. Đại diện mười địa phương của Việt Nam, các doanh nghiệp lớn của tỉnh Tochigi và các doanh nghiệp Việt Nam đã tham dự hội nghị. Hai bên đã thảo luận về các xu hướng đầu tư mới, giải pháp cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh của Việt Nam và những đề xuất nâng cao hiệu quả hợp tác nhằm đạt được thành công cho các doanh nghiệp khi đầu tư và kinh doanh tại Việt Nam.[9]
Ông Phạm Minh Chính cũng tham dự hội nghị xúc tiến đầu tư tại Nhật Bản, tại đây ông đã chứng kiến việc ký kết các thỏa thuận hợp tác giữa các doanh nghiệp Việt Nam và Nhật Bản. Ông gặp gỡ các nhà lãnh đạo của Liên đoàn Doanh nghiệp Nhật Bản (Keidanren) và tiếp các giám đốc điều hành từ các tập đoàn lớn của Nhật Bản.[10]
Thủ tướng Việt Nam gặp gỡ với các lãnh đạo Nhật Bản
Thủ tướng Phạm Minh Chính đã gặp gỡ cựu Thủ tướng Nhật Bản Suga Yoshihide cùng một số lãnh đạo khác vào sáng ngày 23-11. Tại cuộc gặp, hai bên đã thảo luận những vấn đề trọng yếu sau đây:
(1) Phát triển mối quan hệ Việt Nam – Nhật Bản
Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh Nhật Bản là đối tác chiến lược quan trọng hàng đầu của Việt Nam. Ông biểu dương những nỗ lực của Nhật Bản trong việc góp phần nâng cao quan hệ đồng minh chiến lược sâu rộng của hai dân tộc không ngừng phát triển mạnh mẽ, hiệu quả trên tất cả các lĩnh vực, khuyến khích hợp tác kinh tế, thương mại, đầu tư và giao lưu nhân dân.
Ông đề nghị cựu Thủ tướng Suga, Chủ tịch Nikai và Liên minh Nghị sĩ Hữu nghị tiếp tục có những đóng góp nhằm nâng cao quan hệ hợp tác giữa Quốc hội, các nghị sĩ và lãnh đạo trẻ của hai nước, đồng thời nâng cao vai trò cầu nối giữa các nhóm nghị sĩ hữu nghị hai nước. Hai Thủ tướng tái khẳng định cam kết thúc đẩy hợp tác phát triển nguồn nhân lực phục vụ cải cách hành chính ở Việt Nam, cũng như các sáng kiến đào tạo cho các cán bộ cấp cao của Đảng và Chính phủ.
Về phía Nhật Bản, Chủ tịch Nikai khẳng định Liên minh Nghị sĩ Hữu nghị tiếp tục đóng góp tích cực và hiệu quả vào việc củng cố và nâng cao quan hệ Việt Nam-Nhật Bản, cũng như tài trợ cho các hoạt động thắt chặt quan hệ hữu nghị và hợp tác, sự hiểu biết giữa nhân dân hai nước, góp phần tạo ra những cơ hội hợp tác mới trong nhiều lĩnh vực.
(2) Việt Nam – Nhật Bản nhất trí tăng cường hợp tác trên nhiều lĩnh vực
Hai nước cam kết tăng cường kết nối chính trị và hợp tác quốc phòng, an ninh bằng cách tập trung vào các mối quan tâm an ninh phi truyền thống như an ninh mạng, tội phạm mạng, khủng bố và tội phạm xuyên quốc gia, lương thực và an ninh tài nguyên đều là những vấn đề cần được giải quyết. Thủ tướng Kishida Fumio nêu rõ Nhật Bản sẽ tiếp tục làm việc với Việt Nam, trong đó có việc triển khai các chuyên gia, chủ yếu từ Lực lượng Phòng vệ Mặt đất Nhật Bản, để giúp Việt Nam chuẩn bị cho các hoạt động gìn giữ hòa bình.
Ngoài ra, những lĩnh vực như phát triển bền vững, ứng phó với biến đổi khí hậu, nông nghiệp và chuyển đổi năng lượng cũng được bàn thảo và nhất trí. Hai Thủ tướng nhấn mạnh cam kết thực hiện các thỏa thuận và cam kết toàn cầu về phát triển bền vững, bao gồm Chương trình Nghị sự 2030 về Phát triển Bền vững, Thỏa thuận Khí hậu Paris và Khuôn khổ Giảm thiểu. Giảm nhẹ rủi ro thiên tai ở Sendai từ năm 2015 đến năm 2030. Hai nhà lãnh đạo tái khẳng định hợp tác mạnh mẽ để thực hiện “Tầm nhìn trung và dài hạn của hợp tác nông nghiệp Việt Nam-Nhật Bản”, thúc đẩy hợp tác nông nghiệp chất lượng cao, bao gồm cả thu hút đầu tư, chuyển giao công nghệ và kiến thức trong lĩnh vực này. Trong lĩnh vực năng lượng, Thủ tướng Kishida tuyên bố Nhật Bản sẽ hỗ trợ hoàn toàn cho việc chuyển đổi năng lượng của Việt Nam thông qua “Sáng kiến Chuyển đổi Năng lượng Châu Á (AETI)”, trong đó bao gồm việc xây dựng một lộ trình chuyển đổi năng lượng. đổi. Thủ tướng Phạm Minh Chính hoan nghênh quyết định của Nhật Bản.
Về việc hợp tác trong kinh tế-thương mại, hai Thủ tướng nhất trí phối hợp cùng nhau tăng cường đầu tư trực tiếp nước ngoài của Nhật Bản vào Việt Nam nhằm tăng cường kết nối khu vực và các dự án cơ sở hạ tầng giao thông vận tải trong khuôn khổ hợp tác kinh tế và thương mại. Đường sắt, sân bay và sân bay, bến cảng và đường cao tốc đều là những thành phần quan trọng của cơ sở hạ tầng công nghiệp Việt Nam.
Nhân dịp này, Thủ tướng Phạm Minh Chính và các đại biểu đã tham dự Lễ xuất khẩu vận chuyển quýt Unshiu từ Nhật Bản sang thị trường Việt Nam. Lãnh đạo Chính phủ và các cơ quan chức năng của hai nước trong thời gian qua đã tích cực trong việc xúc tiến xuất nhập khẩu các loại trái cây đặc sản từ thị trường của nhau như quýt đường, vải, nhãn của Việt Nam. Trong niên vụ 2022, phía Nhật Bản đang nghiêm túc xem xét đẩy nhanh quá trình cấp phép nhập khẩu nhãn Việt Nam.[11]
(3) Hai quốc gia hợp tác chống lại đại dịch COVID-19
Thủ tướng Phạm Minh Chính trân trọng cảm ơn cựu Thủ tướng Suga Yoshihide và Chủ tịch Liên minh Nghị sĩ hữu nghị Nhật – Việt Nikai Toshihiro đã kêu gọi Chính phủ Nhật Bản ký kết việc hỗ trợ khẩn cấp vắc xin cho Việt Nam, cụ thể là 1,5 triệu liều, trong bối cảnh dịch bệnh COVID-19 diễn biến phức tạp thời gian vừa qua.[12]
Hai Thủ tướng nhất trí hợp tác trong các lĩnh vực như chuyển đổi số và đa dạng hóa cơ sở sản xuất nhằm cải thiện môi trường đầu tư và tạo thuận lợi cho liên kết giữa các doanh nghiệp hai bên. Hai bên cũng nhất trí phát triển các ngành công nghiệp hỗ trợ nhằm xây dựng chuỗi cung ứng bền vững trên quy mô toàn cầu, bao gồm cả Việt Nam và Nhật Bản. Thông qua nghiên cứu và phát triển, hai Thủ tướng cam kết thúc đẩy hợp tác Việt Nam-Nhật Bản trong các lĩnh vực đổi mới sáng tạo, công nghệ thông tin và truyền thông, chuyển đổi số, kinh tế số và phát triển thành phố thông minh, bảo mật thông tin, xây dựng dự án và cơ sở hạ tầng băng thông rộng, bao gồm cả 5G.
Trong giai đoạn phục hồi sau dịch COVID-19, hai bên cam kết tích cực mở rộng các sáng kiến hợp tác sử dụng viện trợ phát triển chính thức của Nhật Bản để đáp ứng các nhu cầu và lợi ích mới xuất hiện của quốc gia, tương xứng với tiềm năng to lớn của Quan hệ Đối tác Chiến lược Sâu rộng hướng tới tương lai, với trọng tâm là bốn lĩnh vực: cơ sở hạ tầng giao thông vận tải, cơ sở hạ tầng ứng phó với biến đổi khí hậu, y tế và di chuyển số.
(4) Cả hai quốc gia nhất trí về các vấn đề khu vực
Hai Thủ tướng nhấn mạnh vai trò trung tâm và đoàn kết của ASEAN, cũng như cam kết tăng cường hợp tác tại các tổ chức khu vực và quốc tế như Liên hợp quốc và Diễn đàn Hợp tác và Phát triển của Liên hợp quốc. Cấp cao Đông Á (EAS), Hợp tác kinh tế châu Á – Thái Bình Dương (APEC), Diễn đàn hợp tác châu Á – EU (ASEM), Diễn đàn hợp tác kinh tế châu Á – Thái Bình Dương (APEC) … nhằm đóng góp tích cực và chủ động trong hòa bình, ổn định của khu vực và thế giới , hợp tác và phát triển. Hai bên nhất trí theo đuổi thương mại tự do hơn nữa và Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) sẽ có hiệu lực vào ngày 01-01-2022.
Thủ tướng Kishida trình về những nỗ lực của Nhật Bản nhằm đạt được một Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và rộng mở. Để đạt được ổn định, hợp tác và thịnh vượng ở khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương và trên thế giới, hai Thủ tướng nhấn mạnh tầm quan trọng của một trật tự tự do và rộng mở dựa trên luật lệ, tôn trọng luật pháp quốc tế, bao gồm cả Hiến chương Liên hợp quốc, và độc lập và chủ quyền quốc gia-nhà nước.
Cả hai bên đều bày tỏ mối quan tâm, lo ngại chung về những tình hình bất ổn trong khu vực. Trong đó có tình hình Biển Đông, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thực hiện đầy đủ và hiệu quả Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC); tình hình gần đây trên Bán đảo Triều Tiên, bao gồm cả các vụ phóng tên lửa gần đây của Triều Tiên, không có lợi cho hòa bình và an ninh khu vực; và tình hình ở Myanmar, cũng như ủng hộ các nỗ lực của ASEAN như Đồng thuận Năm điểm. Hơn nữa, hai Thủ tướng nhắc lại cam kết đạt được một thế giới không có vũ khí hạt nhân và nhất trí rằng Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT) là nền tảng của giải trừ hạt nhân quốc tế và không phổ biến vũ khí hạt nhân.[13]
Thủ tướng Việt Nam gặp gỡ cộng đồng người Việt Nam tại Nhật Bản
Thủ tướng Phạm Minh Chính đã gặp cộng đồng người Việt Nam tại Nhật Bản trong chuyến thăm và cung cấp thông tin về tình hình thực hiện Kết luận 12-KL/TW ngày 12/08/2021 của Bộ Chính trị về công tác Việt Nam ở nước ngoài trong tình hình mới.[14] Ngày 23-11, Thủ tướng Phạm Minh Chính cùng đoàn đại biểu cấp cao Việt Nam đã đến thăm Đại sứ quán Việt Nam tại Tokyo và gặp gỡ cộng đồng người Việt Nam cũng như một số trí thức, nhà khoa học trẻ của Việt Nam tại Nhật Bản.
Các học giả hàng đầu của Việt Nam tại Nhật Bản đã trình bày với Thủ tướng những đóng góp và thành công gần đây trong nhiều lĩnh vực, bao gồm điện tử, năng lượng tái tạo, y tế và trí tuệ nhân tạo. Ngoài ra, đại diện trí thức đã khuyến nghị một số nền tảng và cách thức để các nhà khoa học chia sẻ những đột phá khoa học của họ với đất nước. Đoàn cũng đưa ra một số khuyến nghị, trong đó có việc khôi phục đường bay Việt Nam – Nhật Bản và dạy tiếng Việt cho trẻ em nước ngoài…
Thủ tướng Phạm Minh Chính, thay mặt lãnh đạo Đảng, Nhà nước, bày tỏ lòng biết ơn đối với những đóng góp của cộng đồng người Việt tại Nhật Bản trong công cuộc xây dựng đất nước và phòng chống dịch bệnh. Ông bày tỏ vui mừng trước sự gia tăng nhanh chóng của người Việt Nam tại Nhật Bản trong thời gian gần đây, tạo mối liên hệ chặt chẽ với nước sở tại. Cộng đồng người Việt Nam tại Nhật Bản hiện có khoảng 450.000 người, trở thành nhóm người nước ngoài lớn thứ hai ở nước này.[15]
Nhận định của các chuyên gia:
Nhìn chung, các học giả cho rằng chuyến thăm phản ánh sự tăng cường hợp tác trong quan hệ Việt Nam – Nhật Bản.
Trước hết, chuyến thăm là cơ hội để thủ tướng Phạm Minh Chính và thủ tướng Kishida Fumio bắt đầu xây dựng lòng tin, mối quan hệ cá nhân bởi cả hai nhà lãnh đạo đều đang trong nhiệm kỳ đầu của mình. Theo Chánh văn phòng Nội các Hirokazu Matsuno, Việt Nam là một đối tác trong việc xây dựng khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và rộng mở. Do đó, Nhật đã mong muốn chuyến thăm góp phần củng cố quan hệ hai nước nói chung, xây dựng lòng tin cá nhân giữa hai nhà lãnh đạo nói riêng.
Về mặt kinh tế, theo Hiromi Murakami, giáo sư tại đại học Temple chi nhánh Nhật Bản, Việt Nam đang trở thành điểm đến tiềm năng đối với các doanh nghiệp Nhật Bản buộc phải rút khỏi Myanmar do tác động của cuộc đảo chính quân sự ở quốc gia này vào năm ngoái[16]. Giáo sư Carl Thayer nhận xét chuyến thăm của ông Chính tại thời điểm này có ý nghĩa quan trọng với cả Nhật – Việt khi cả 2 nước đều đang chuẩn bị cho giai đoạn hồi phục kinh tế hậu COVID.[17]
Về mặt chính trị, theo nhà báo Rintaro Tobita, trong bài phân tích trên trang Nikkei Asia, việc Nhật Bản thúc đẩy quan hệ với Việt Nam trong những năm gần đây phản ánh mối quan ngại chung đối với việc Trung Quốc ngày càng gia tăng sức mạnh hàng hải[18]. Trên cơ sở đó, hai nước đã thúc đẩy các chương trình hợp tác, nhất là trong lĩnh vực quân sự. Giáo sư Yakov Zinberg, chuyên ngành Quan hệ quốc tế đại học Kokushikan, nhận định sự hợp tác gắn kết giữa ông Kishida và ông Chính sẽ là điều có lợi cho tổng thống Mỹ Joe Biden trước khi ông tiếp đón nhà lãnh đạo Nhật Bản tại Washington vào tuần tới.[19] Hiện nay, cả Nhật và Mỹ đều đang thúc đẩy chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do – rộng mở, mà trong đó hai bên kỳ vọng Việt Nam đóng vai trò dẫn dắt trong chính sách an ninh của ASEAN đối với TQ. Ông Hiromi Murakami cũng nói thêm ý tưởng mở rộng hoạt động kinh tế của các doanh nghiệp Nhật tại thị trường VN nhận được sự ủng hộ từ chính quyền ông Kishida. Bởi lẽ, sự gắn kết về mặt kinh tế sẽ giúp chính phủ Nhật đứng vững trước cuộc cạnh tranh với Trung Quốc. Đây cũng là cách thức Nhật đang áp dụng với các quốc gia khác trong khối ASEAN[20].
Đánh giá
Kết quả và ý nghĩa của chuyến thăm
Chuyến thăm chính thức của Thủ tướng Phạm Minh Chính tới Nhật Bản đã diễn ra thành công tốt đẹp và mang lại nhiều kết quả thực chất. Trong chuyến công du 3 ngày từ 22-25/11/2021, Thủ tướng Phạm Minh Chính và phái đoàn Việt Nam đã gặp gỡ không chỉ quan chức cấp cao Nhật Bản mà còn là các doanh nghiệp và đồng bào Việt Kiều tại đây. Chuyến đi này đã mang về những thành tựu thúc đẩy quan hệ Việt – Nhật trên nhiều lĩnh vực khác nhau mà đặc biệt là hỗ trợ vaccine Covid-19, h[1] ợp tác kinh tế, nâng cao năng lực an ninh – quốc phòng cũng như hợp tác phát triển nông nghiệp, chuyển đổi năng lượng và thích ứng với biến đổi khí hậu. Đặc biệt hơn nữa, chuyến thăm này còn mang ý nghĩa đặt nền tảng phát triển cho mối quan hệ Việt – Nhật trong nhiệm kỳ mới của Tân Thủ tướng Nhật Bản Kishida Fumio và Thủ tướng Phạm Minh Chính.
So sánh với chuyến thăm vào tháng 10/2020 của Thủ tướng Yoshihide Suga tới Việt Nam, chuyến công du vào 2021 này đã đưa hợp tác đi vào cụ thể cũng như mở rộng ở một số lĩnh vực và đưa đến những dự án hợp tác mới cho hai nước Việt – Nhật[21].
● Đầu tiên, thay vì chỉ tập trung vào hợp tác thương mại dựa trên những Hiệp định Thương mại chung, Việt Nam và Nhật Bản đã mở rộng lĩnh vực hợp tác kinh tế tới chuyển đổi số và phát triển kinh tế số, khai thác tiềm năng công nghệ trong lĩnh vực kinh tế như phát triển đô thị thông minh thông qua các nghiên cứu hình thành dự án, hạ tầng băng thông rộng bao gồm 5G và an ninh thông tin.
● Thứ hai, cả hai nước tiếp tục khẳng định tầm quan trọng của đa dạng hóa chuỗi cung ứng tuy nhiên có điểm mới cụ thể hơn so với năm 2020 là Nhật Bản hỗ trợ xây dựng năng lực cho doanh nghiệp Việt Nam trong lĩnh vực sản xuất, chế tạo nhằm giúp các doanh nghiệp tham gia vào chuỗi cung ứng của các công ty Nhật Bản tại Việt Nam. Một minh chứng cho hợp tác Việt – nhật đi vào thực tiễn là trong chuyến thăm này, Thủ tướng Phạm Minh Chính và các đại biểu đã tham dự Lễ xuất khẩu vận chuyển quýt Unshiu từ Nhật Bản sang thị trường Việt Nam chỉ sau 1 năm đề xuất từ cuộc gặp năm 2020.[22] Điều này sẽ tạo thuận lợi cho việc xuất khẩu nhãn của Việt Nam sang Nhật Bản trong niên vụ 2022.
● Thứ ba, lĩnh vực an ninh quốc phòng được đánh dấu bằng sáng kiến mới từ Thủ tướng Kishida cử chuyên gia từ Lực lượng Phòng vệ trên bộ Nhật Bản hỗ trợ VN trong công tác tham gia hoạt động giữ gìn hòa bình bên cạnh cụ thể hóa Thỏa thuận chuyển giao thiết bị và kỹ thuật quốc phòng được ký vào cuộc gặp trước với quá trình thúc đẩy chuyển giao tàu hải quân và các trang thiết bị liên quan.
● Thứ tư, ở lĩnh vực xây dựng cơ sở hạ tầng, cuộc gặp đã đề ra được rõ ràng 4 trọng tâm: hạ tầng giao thông, hạ tầng ứng phó với biến đổi khí hậu, y tế và chuyển đổi số. Ở lĩnh vực năng lượng – môi trường, Nhật Bản đề xuất hỗ trợ toàn diện quá trình chuyển đổi năng lượng ở Việt Nam thông qua “Sáng kiến Chuyển đổi năng lượng châu Á (AETI)”, bao gồm việc xây dựng lộ trình chuyển đổi nhằm thực hiện tiêu chuẩn kép tăng trưởng kinh tế hậu đại dịch và giảm phát thải.
● Cuối cùng, về vấn đề tranh chấp tại Biển Đông, lập trường của hai nước được thể hiện một cách cứng rắn hơn so với lần trao đổi quan điểm năm 2020. Bên cạnh cam kết tuân thủ luật quốc tế cả hai nước đã bày tỏ quan ngại sâu sắc và kêu gọi các nước tránh các hành động đơn phương làm phức tạp tình hình trong Tuyên bố chung nhưng không đề cập tới Trung Quốc.
Nhìn chung, chuyến thăm là một bước tiến của quan hệ Việt – Nhật, thể hiện sự thực chất, hiệu quả, đôi bên cùng có lợi trong mối quan hệ giao hảo, thân tình của hai nước cũng như đóng vai trò nền tảng xây dựng phương hướng hợp tác Việt – Nhật trong giai đoạn mới của quan hệ Đối tác Chiến lược Sâu rộng Việt Nam – Nhật Bản vì Hoà bình và Thịnh vượng ở châu Á và mở ra những cơ hội hợp tác sâu rộng và mới mẻ trong tương lai.
Tác động của chuyến thăm Nhật Bản của Thủ tướng Phạm Minh Chính
Nhật Bản là bên chủ động mời đại diện Việt Nam và Việt Nam cũng là nước đầu tiên thăm chính thức Nhật Bản trong bối cảnh Thủ tướng Kishida Fumio vừa nhậm chức. Trước đó, Thủ tướng Suga cũng chọn Việt Nam là 1 trong 3 điểm đến đầu tiên trong nhiệm kỳ của mình. Những cuộc viếng thăm thường xuyên, đặc biệt là chuyến thăm chính thức này đã giúp Nhật Bản qua đó xây dựng hình ảnh và khẳng định cam kết của Nhật Bản, tận dụng các cơ hội hợp tác đã lĩnh vực với Việt Nam.[2] Từ đó thắt chặt tình giao hảo hữu nghị với Việt Nam, một nước quan trọng trong chính sách đối ngoại của Nhật Bản tại khu vực Đông Nam Á cũng như rộng hơn là khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Bên cạnh đó, qua cuộc gặp Nhật Bản có cơ hội thảo luận trực tiếp với lãnh đạo Việt Nam tái khẳng định tinh thần thiện chí, giá trị hợp tác của Tầm nhìn Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương đối với sự thịnh vượng chung của khu vực và thể hiện sự ủng hộ với vai trò vị trí của ASEAN tại đây. Nếu nhìn vào những lĩnh vực hợp tác Nhật Bản đề xuất và thúc đẩy với Việt Nam có thể thấy sự trùng lặp với các trụ cột trong Chiến lược FOIP của Mỹ và Nhật, cụ thể ở các lĩnh vực an ninh phi truyền thống, xây dựng cơ sở hạ tầng, chuyển đổi và phát triển năng lượng cũng như xúc tiến lĩnh vực kinh tế số.[23] Có thể thấy Nhật Bản đang từng bước thực hiện Tầm nhìn Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương qua cơ chế song phương với Việt Nam thay vì cùng lúc thúc đẩy Tầm nhìn FOIP của mình ở các cơ chế đa phương như ASEAN nhằm hạn chế sự phản đối từ Trung Quốc cũng như quan điểm khác biệt của các nước thành viên ASEAN về Tầm nhìn này. Còn về kinh tế, tương tự với Việt Nam, doanh nghiệp Nhật Bản cũng hưởng lợi từ phía Việt Nam qua những thỏa thuận ký kết trong cuộc gặp nhờ đó có thể gia tăng số lượng việc làm trong và ngoài nước, tìm kiếm thị trường mới, đa dạng chuỗi cung ứng giảm lệ thuộc vào Trung Quốc trong giai đoạn hậu đại dịch.
Tác động của kết quả chuyến thăm đến Việt Nam
Đối với Việt Nam, chuyến thăm này là điều cần thiết trong bối cảnh Việt Nam cần phục hồi nền kinh tế hậu đại dịch và bắt đầu thực hiện các bước cam kết giảm phát thải tại Hội nghị COP26 cũng như trên tinh thần đáp lễ ngoại giao với chuyến thăm trước đó của Thủ tướng Yoshihide Suga và thể hiện sự ủng hộ của Việt Nam đối với chính quyền mới của Nhật bản. Sau chuyến thăm, Việt Nam đã thành công trong việc tăng cường nguồn cung vaccine trong nước với 1.5 triệu liều vaccine được Nhật Bản hỗ trợ, qua đó góp phần giúp Chính phủ Việt Nam hoàn thành chiến dịch tiêm chủng cho 75 triệu người dân. Bên cạnh đó, chuyến thăm còn mang đến các cơ hội hợp tác, đầu tư mới từ các doanh nghiệp Nhật Bản đến thị trường kinh doanh Việt Nam và chia sẻ kinh nghiệm từ Nhật Bản trong quá trình chuyển đổi và phát triển kinh tế số, ứng dụng công nghệ thông tin vào kinh tế – thương mại. Việt Nam còn nhận được những hỗ trợ không chỉ về mặt trang thiết bị quân sự qua Thỏa thuận Chuyển giao thiết bị và kỹ thuật quốc phòng mà còn là quá trình đào tạo nhân lực, nâng cao năng lực cho Hải quân Việt Nam từ các chuyên gia trong Lực lượng Phòng vệ Nhật Bản. Chuyến thăm còn giúp Việt Nam tham vấn ý kiến, lập trường của Nhật Bản về tình hình căng thẳng tại Biển Đông cũng như tìm điểm chung giữa Việt – Nhật, hai nước thành viên của Hiệp định CPTPP, trong cách tiếp cận đơn xin gia nhập tổ chức chính thức từ phía Trung Quốc. Đây là điều cần thiết trước các hành động ngang ngược của Trung Quốc tại Biển Đông.
Tác động của kết quả chuyến thăm đến Trung Quốc
Ảnh hưởng của cuộc gặp này tới Trung Quốc chủ yếu liên quan về lĩnh vực kinh tế – thương mại. Mối quan hệ Trung – Nhật vẫn đang trong giai đoạn căng thẳng khi bên cạnh cuộc gặp giữa hai lãnh đạo Việt – Nhật thì Nhật cùng với 4 nước khác là tập trận tại Biển Đông khiến Trung Quốc bất bình và liên tục lên tiếng phản đối.[24] Còn với cuộc gặp này dù Việt – Nhật để lên tiếng yêu cầu các bên hạn chế hành động đơn phương nhưng không nhắc trực tiếp gì đến Trung Quốc. Về phía Trung Quốc cũng không lên tiếng gì về vấn đề này. Vì vậy khó để nói có một tác động tiêu cực tới hình ảnh Trung Quốc. Tuy nhiên Việt Nam và Nhật Bản đã đề cao các tiêu chuẩn của Hiệp định CPTPP điều này có nghĩa, theo tờ Asia Nikkei, cả hai đồng quan điểm về việc không nới lỏng bất cứ tiêu chuẩn gì cho sự gia nhập của Trung Quốc.[25] Sự cứng rắn và thống nhất quan điểm này sẽ khiến Trung Quốc cần có thời gian nhiều hơn để đàm phán thuyết phục từng quốc gia thành viên về các cam kết thực hiện nguyên tắc gia nhập với tiêu chuẩn cao của CPTPP. Cuộc gặp Việt – Nhật còn cho thấy sự chuyển dịch chuỗi cung ứng của Nhật Bản từ Trung Quốc đến Việt Nam vì thế sẽ làm giảm cơ hội và lợi ích kinh tế trong các doanh nghiệp Trung Quốc.
Các tờ báo nổi tiếng của Trung Quốc như Global Times hay China Daily không đăng tải bất kỳ tin tức về chuyến thăm của Thủ tướng Phạm Minh Chính tại Nhật Bản. Trong khi trước đó trong chuyến thăm Việt Nam của Thủ tướng Suga năm 2020 đến Việt Nam,[3] truyền thông Trung Quốc đã thể hiện sự bất bình và lên tiếng cáo buộc Nhật Bản đang muốn xây dựng NATO Châu Á để chống Trung Quốc và là phương hại đến sự ổn định của khu vực.[26] Vì vậy với lập trường cứng rắn hơn về Biển Đông của hai nước tại Tuyên bố chung và sự ủng hộ của Việt Nam đối với Tầm nhìn Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và rộng mở của Nhật Bản, Việt Nam có thể nhận được những sự phản đối từ phía Trung Quốc hoặc những hành vi ngang ngược của nước này tại Biển Đông. Tuy nhiên điều này ít có khả năng xảy ra vì Việt – Nhật dù thể hiện quan điểm nhưng không đề cập tới đích danh Trung Quốc.
___________________________
Tài liệu tham khảo
[1]https://vtv.vn/chinh-tri/quan-he-viet-nam-nhat-ban-dang-o-giai-doan-phat-trien-tot-dep-nhat-20211123221857401.htm
[2] http://www.viet-studies.net/kinhte/PMVisitsJapan_Thayer.pdf
[3]http://www.congdoan.vn/tin-tuc/thoi-su-487/quan-he-viet-nam-nhat-ban-vung-chac-va-thuc-chat-hon-bao-gio-het-603175.tld
[4] http://baochinhphu.vn/Utilities/PrintView.aspx?distributionid=453630
[5]https://vtv.vn/chinh-tri/quan-he-viet-nam-nhat-ban-dang-o-giai-doan-phat-trien-tot-dep-nhat-20211123221857401.htm
[6]https://congthuong.vn/sang-kien-chung-viet-nam-nhat-ban-giai-doan-8-tap-trung-11-nhom-van-de-166225.html
[7]http://www.viet-studies.net/kinhte/PMVisitsJapan_Thayer.pdf
[8]https://moh.gov.vn/thong-tin-chi-dao-dieu-hanh/-/asset_publisher/DOHhlnDN87WZ/content/-tong-luc-tiep-can-cac-nguon-vaccine-ay-nhanh-mien-dich-cong-ong
[9]https://moit.gov.vn/tin-tuc/hoat-dong/thu-tuong-pham-minh-chinh-cac-doanh-nghiep-viet-nhat-dang-dung-truoc-co-hoi-lon.html
[10]http://news.chinhphu.vn/Home/PM-Pham-Minh-Chinh-arrives-in-Tokyo-for-official-visit-to-Japan/202111/46181.vgp
[11]https://moit.gov.vn/tin-tuc/hoat-dong/thu-tuong-pham-minh-chinh-toi-tokyo-bat-dau-chuyen-tham-chinh-thuc-nhat-ban.html
[12]https://baochinhphu.vn/Tin-noi-bat/Nhat-Ban-ho-tro-Viet-Nam-them-15-trieu-lieu-vaccine-trong-chuyen-tham-cua-Thu-tuong-Pham-Minh-Chinh/454072.vgp
[13]https://vtv.vn/chinh-tri/tuyen-bo-chung-viet-nam-nhat-ban-nhan-chuyen-tham-cua-thu-tuong-20211125180539795.htm?fbclid=IwAR39Mf9khvfxEEWA5hOdN5WT4h8OgXlLT2bEo4LwENPqj3cY9yd2Sm3pWF4
[14]https://nld.com.vn/chinh-tri/thu-tuong-pham-minh-chinh-toi-tokyo-bat-dau-tham-chinh-thuc-nhat-ban-20211122205451784.htm
[15]https://tuoitre.vn/thu-tuong-pham-minh-chinh-gap-go-dai-dien-tri-thuc-nguoi-viet-tai-nhat-ban-20211124090354045.htm
[21] Xem Tuyên bố chung của Việt Nam – Nhật Bản nhân chuyến thăm của Thủ tướng Phạm Minh Chính: https://vtv.vn/chinh-tri/tuyen-bo-chung-viet-nam-nhat-ban-nhan-chuyen-tham-cua-thu-tuong-20211125180539795.htm
Xem kết quả chuyến thăm của Thủ tướng Yoshihide Suga đến Việt Nam năm 2020 tại: http://tuyengiaonamdinh.vn/bantuyengiao/2251/30854/41957/159327/Quoc-te/Ket-qua-chuyen-tham-chinh-thuc-Viet-Nam-tan-Thu-tuong-Nhat-Ban-Suga-Yoshihide.aspx
[22] https://vnexpress.net/quyt-unshu-nhat-ban-sap-xuat-sang-viet-nam-4393136.html
[23] Xem bản Chiến lược FOIP của Mỹ và Tầm nhìn FOIP của Nhật tại đây: https://www.state.gov/wp-content/uploads/2019/11/Free-and-Open-Indo-Pacific-4Nov2019.pdf; https://www.mofa.go.jp/files/000430632.pdf
[24] https://www.globaltimes.cn/page/202111/1239645.shtml
[25]https://asia.nikkei.com/Politics/International-relations/Indo-Pacific/Vietnam-Japan-summit-nears-with-China-looming-in-background#:~:text=should%20not%20be-,relaxed%20for%20China.,-Kishida%20and%20Chinh[26] https://tuoitre.vn/trung-quoc-lo-lang-mot-nato-chau-a-20201015100838661.htm
