Tags: Việt – Nhật
1. Tổng quan thành tựu mối quan hệ Việt Nhật trên nhiều lĩnh vực:
Về chính trị – ngoại giao: đang phát triển tích cực
Trải qua 49 năm từ khi thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam – Nhật Bản vào năm 1973, Việt Nam và Nhật Bản đã duy trì nhiều chuyến viếng thăm và tiếp xúc lãnh đạo cấp cao song phương cũng như các diễn đàn đa phương quốc tế và khu vực. Thủ tướng Nhật Bản thăm Việt Nam 12 lần; Chủ tịch Hạ viện Nhật Bản thăm Việt Nam 02 lần vào năm 2002 và 2017; Chủ tịch Thượng viện Nhật Bản thăm Việt Nam năm 2015. Hoàng gia Nhật Bản thăm Việt Nam 03 lần năm 1999, 2009 và 2017.[1] Trong khi đó, Tổng Bí thư Việt Nam thăm Nhật Bản 04 lần, Chủ tịch nước Việt Nam thăm Nhật Bản 03 lần, Thủ tướng Chính phủ thăm Nhật Bản 20 lần và Chủ tịch Quốc hội thăm Nhật Bản 04 lần.[2] Trong suốt quá trình phát triển quan hệ ngoại giao, năm 2009, hai nước chính thức thiết lập quan hệ lên tầm “Đối tác chiến lược vì hòa bình và phồn vinh ở châu Á”. Sau đó, năm 2014, hai nước quyết định nâng cấp quan hệ lên thành “Đối tác chiến lược sâu rộng vì hòa bình và phồn vinh ở châu Á”. Hai nước cũng có Tuyên bố về “Tầm nhìn chung quan hệ Việt Nam – Nhật Bản” vào năm 2015.[3] Việt Nam và Nhật Bản cũng thành lập các cơ chế hợp tác quan trọng như: Ủy ban Hợp tác Việt-Nhật năm 2007; Đối thoại Đối tác chiến lược Việt Nam – Nhật Bản về ngoại giao – an ninh – quốc phòng cấp Thứ trưởng ngoại giao năm 2010; Đối thoại Chính sách quốc phòng Việt – Nhật cấp Thứ trưởng năm 2012; Đối thoại An ninh cấp Thứ trưởng năm 2013; Ủy ban hỗn hợp về thương mại, năng lượng và công nghiệp năm 2014; Đối thoại Nông nghiệp cấp Bộ trưởng năm 2014, Đối thoại chính sách biển Việt Nam – Nhật Bản cấp Bộ trưởng năm 2019.
Về kinh tế – thương mại: đạt được những thành tựu thiết thực
Nhật Bản là đối tác kinh tế quan trọng hàng đầu của Việt Nam và là nước G7 đầu tiên công nhận quy chế kinh tế thị trường của Việt Nam (tháng 10/2011). Đây cũng là quốc gia tài trợ ODA lớn nhất, nhà đầu tư lớn thứ 3, đối tác du lịch thứ 3, và là đối tác thương mại lớn thứ 4 của Việt Nam.[4]
Về thương mại, từ năm 1999, hai quốc gia đã quyết định áp dụng thuế suất tối huệ quốc đối với nhau. Đến năm 2021, kim ngạch thương mại song phương đạt 42,7 tỷ USD, xuất khẩu đạt 20 tỷ USD (tăng 4,4%) và nhập siêu 2,52 tỷ USD. [5] Về viện trợ phát triển chính thức (ODA), Nhật Bản là nước cung cấp vốn vay bằng đồng Yên cho Việt Nam lớn nhất. Tổng giá trị vay cho đến tháng 12/2019 là 2.578 tỷ Yên (tương đương khoảng 23,76 tỷ USD, chiếm 26,3% tổng vốn ký kết vay nước ngoài của Chính phủ). Với tổng số vốn ODA lũy kế đạt khoảng 31 tỷ USD.[6] Ngoài ra, Nhật Bản có 4.828 dự án FDI còn hiệu lực tại Việt Nam với tổng vốn đầu tư đăng ký hơn 64,410 tỷ USD, đứng thứ 3 sau Hàn Quốc và Singapore trong tổng số 139 quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư vào Việt Nam (Nguồn: Cục Đầu tư nước ngoài). Năm 2021, Nhật Bản có 9 dự án cấp mới và 8 lượt góp vốn mua cổ phần, đứng thứ 4 với tổng vốn đăng ký 200 triệu USD.
2. Chủ trương thúc đẩy và thắt chặt mối quan hệ Việt – Nhật
Việt Nam chủ trương củng cố, đẩy mạnh và làm sâu sắc hơn những mối quan hệ hiện tại, trong đó nhấn mạnh quan hệ đối tác chiến lược sâu rộng với Nhật Bản hướng tới kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt – Nhật, thực hiện mục tiêu kiến tạo khu vực châu Á thịnh vượng, phồn vinh.[7] Trong Văn kiện đại hội XIII, Việt Nam đề cao “đẩy mạnh đối ngoại song phương và nâng tầm đối ngoại đa phương”, “xây dựng nền ngoại giao toàn diện, hiện đại với ba trụ cột là đối ngoại đảng, ngoại giao nhà nước và đối ngoại nhân dân.”[8] Trên thực tế, Nhật Bản là đối tác phù hợp với chủ trương của Việt Nam. Về phía Nhật Bản, Đại sứ Yamada Takio cũng bày tỏ mong muốn hợp tác chặt chẽ với Quốc hội Việt Nam, các cơ quan của Quốc hội Việt Nam nhằm phát triển quan hệ Việt Nam – Nhật Bản.[9] Thủ tướng Kishida Fumio cũng bày tỏ mong muốn đưa mối quan hệ Đối tác chiến lược sâu rộng Việt Nam – Nhật Bản phát triển, thực chất, hiệu quả, hướng tới kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam-Nhật Bản vào năm 2023.[10]
(a) Việt Nam – Nhật Bản thống nhất thúc đẩy quan hệ chính trị – ngoại giao, an ninh – quốc phòng và ủng hộ nhau trên các diễn đàn quốc tế.
Theo Bộ trưởng Ngoại giao Việt Nam Bùi Thanh Sơn, Việt Nam – Nhật Bản thống nhất phát huy tối đa các cơ chế hiện có, tăng cường quan hệ chính trị, hợp tác quốc phòng-an ninh.[11] Việt Nam và Nhật Bản sẽ thúc đẩy hợp tác an ninh – quốc phòng giữa hai nước trong các lĩnh vực như: An ninh mạng, quân y, tăng cường năng lực thực thi pháp luật trên biển, giải quyết hậu quả chiến tranh, tham gia lực lượng gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc.[12] Về các vấn đề khu vực và quốc tế, hai bên đạt nhận thức chung về các vấn đề quốc tế và khu vực cùng quan tâm, nhất trí tăng cường phối hợp, ủng hộ lẫn nhau tại các diễn đàn quốc tế và khu vực, tiếp tục hợp tác chặt chẽ nhằm duy trì hòa bình, ổn định và thịnh vượng trong khu vực và trên thế giới.[13]
(b) Việt Nam – Nhật Bản thống nhất thúc đẩy kinh tế phát triển thực chất hơn
Theo Bộ trưởng Bùi Thanh Sơn, hai nước sẽ đưa hợp tác kinh tế, thương mại, đầu tư bước vào giai đoạn phát triển mới sâu hơn, hiệu quả hơn, thực chất hơn. Nhật Bản sẽ hỗ trợ Việt Nam thực hiện 03 đột phá chiến lược, hướng tới các mục tiêu phát triển kinh tế, xã hội mà đã đề ra. Hai bên sẽ tiếp tục tăng cường hợp tác trong lĩnh vực mà hai nước có nhu cầu và Nhật Bản có thế mạnh như: Chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, hạ tầng chiến lược, nông nghiệp sạch, công nghệ cao, thực hiện các cam kết mà hai bên đã công bố với mục tiêu giảm phát thải về 0 vào năm 2050.[14] Hai bên cũng tiếp tục thúc đẩy các chương trình, dự án sử dụng vốn ODA của Nhật Bản nhằm đáp ứng những nhu cầu mới phát sinh và lợi ích của hai nước cho giai đoạn phục hồi sau đại dịch COVID-19. [15]
3. Thực tiễn triển khai mối quan hệ Việt Nam – Nhật Bản:
Kể từ khi quan hệ ngoại giao của hai nước được thiết lập, Đại sứ Nguyễn Quốc Cường cho rằng mối quan hệ của Việt Nam – Nhật Bản đang ở giai đoạn tốt nhất từ trước đến nay, với mức độ tin cậy cao. Các quan chức cấp cao của hai nước thường xuyên giữ liên lạc và thăm viếng lẫn nhau tại các sự kiện khu vực và quốc tế. Số lượng doanh nghiệp Nhật Bản tại Việt Nam ngày càng tăng do kết quả của nhiều mối quan hệ đối tác chiến lược, đặc biệt là các mối quan hệ liên quan đến đầu tư cơ sở hạ tầng. Ngoài ra, hợp tác trong các lĩnh vực như chính trị – ngoại giao, khoa học-công nghệ, giáo dục – đào tạo… đã đạt được nhiều thành tựu đáng giá.
Về lĩnh vực chính trị – ngoại giao
Trong phạm vi hai quốc gia, hiện nay, Việt Nam và Nhật Bản tiếp tục duy trì các cơ chế hợp tác quan trọng, trong đó có Ủy ban Hợp tác Việt Nam – Nhật Bản do hai Bộ trưởng Ngoại giao làm đồng chủ trì; Đối thoại chính sách quốc phòng Việt-Nhật cấp Thứ trưởng; Đối thoại an ninh cấp Thứ trưởng; Đối thoại đối tác chiến lược Việt Nam-Nhật Bản về ngoại giao-quốc phòng-an ninh cấp Thứ trưởng ngoại giao; Đối thoại chính sách biển Việt Nam-Nhật Bản cấp Bộ trưởng. Giấy chứng nhận lãnh sự đã được Yakabe Yoshinori, Tổng lãnh sự Nhật Bản tại Đà Nẵng, trao cho Sở Ngoại vụ thành phố vào ngày 18 tháng 3 năm 2022. Kết quả là, bắt đầu từ ngày 27/1/2022, ông Yakabe Yoshinori chính thức nhận nhiệm vụ Tổng lãnh sự Nhật Bản đầu tiên tại Đà Nẵng. Ngược lại, tại tỉnh Kumamoto của Nhật Bản đã thành lập một hội người Việt Nam mới, trở thành ngôi nhà chung của cộng đồng người Việt Nam, đồng thời giúp tăng cường tình đoàn kết, tương trợ lẫn nhau. Sự ra mắt của hiệp hội được tổ chức vào ngày 24/4/2022, với Lê Trâm, một quan chức của trung tâm hỗ trợ người nước ngoài ở Kumamoto, được bầu làm chủ tịch.[16]
Ở cấp độ toàn cầu, hai quốc gia tiếp tục hợp tác chặt chẽ tại các diễn đàn như ASEAN, Hội nghị Cấp cao Đông Á (EAS), Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á – Thái Bình Dương (APEC), Diễn đàn Hợp tác Á – Âu (ASEM), Liên hợp quốc và Hợp tác Mekong-Nhật Bản. Họ cũng thực hiện thành công Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) với các quốc gia thành viên khác, cũng như Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP), một cách thành công, chia sẻ quan điểm chung về giải quyết hòa bình các tranh chấp và bất đồng, bao gồm tôn trọng đầy đủ các tiến trình ngoại giao và pháp lý, trên cơ sở luật pháp quốc tế, đặc biệt là Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS) 1982; thực hiện đầy đủ Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) một cách toàn diện, đầy đủ và hiệu quả; và sớm hoàn thiện Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) một cách hiệu quả, thực chất theo luật quốc tế.[17]
Về lĩnh vực kinh tế – thương mại
Nhật Bản hiện là nhà tài trợ viện trợ phát triển chính thức (ODA) lớn nhất, nhà đầu tư lớn thứ ba và đối tác thương mại lớn thứ tư của nước ta. Đây cũng là đối tác kinh tế chính của Việt Nam.[18] Kim ngạch thương mại song phương tăng 11% so với cùng kỳ năm 2021 lên 11,2 tỷ USD trong ba tháng đầu năm 2022. Theo Cục Đầu tư Nước ngoài, lũy kế đến ngày 20/3/2022, Nhật Bản có 4.828 dự án FDI hợp pháp tại Việt Nam với vốn đầu tư đăng ký hơn 64,41 tỷ USD.[19] Bước đầu tiên là đẩy nhanh việc thực hiện ‘các dự án cơ sở hạ tầng chiến lược’ của hai quốc gia. Đây là những dự án mà Việt Nam đang quan tâm, bao gồm hệ thống đường sắt trên cao, tàu điện ngầm TP.HCM và dự án đường cao tốc Bắc Nam… Đây là các dự án hạ tầng quan trọng cần được chú ý cho nền kinh tế Việt Nam.
Về xuất nhập khẩu, hai bên thường xuyên đàm phán về việc xuất nhập khẩu từng loại trái cây. Xoài, vải và chuối gần đây đã được thêm vào các mặt hàng nhập khẩu của Nhật Bản, trước đây chủ yếu là thanh long của Việt Nam. Phía Nhật Bản cũng đang tính đến việc nhập khẩu thêm trái cây của Việt Nam. Thông qua quan hệ đối tác này, hàng hóa Việt Nam có khả năng đáp ứng các yêu cầu cao và tiếp cận thị trường Nhật Bản. Khi đó, Việt Nam có thể khuyến khích hợp tác và xuất khẩu sang một số lượng lớn các quốc gia khác. Khi Việt Nam đặt ưu tiên phát triển nông nghiệp công nghệ cao và xuất khẩu ra thị trường quốc tế, lĩnh vực này có tác động không nhỏ. Thương vụ Việt Nam tại Nhật Bản cho rằng Việt Nam vẫn có tiềm năng khuyến khích bán cây dược liệu sang Nhật Bản, đặc biệt khi nhiều công ty dược phẩm Nhật Bản đang có kế hoạch nhập khẩu các sản phẩm này từ các nước Đông Nam Á.[20]
Về lĩnh vực giáo dục – đào tạo
Việt Nam có nguồn lao động lớn và Nhật Bản đã cam kết giúp nâng cao tiêu chuẩn đào tạo và sử dụng nguồn lực. Điều này có tác động lớn đến cách cả hai quốc gia phát triển trong tương lai. Là một phần của Sáng kiến chung Việt Nam – Nhật Bản, Chính phủ Việt Nam và Nhật Bản hiện đang làm việc cùng nhau để tăng cường môi trường đầu tư tại Việt Nam. Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội (“MOLISA”) và Phòng Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản tại Việt Nam (JCCI) đã thành lập Nhóm công tác 11 là một trong những sáng kiến này với mục tiêu đào tạo ra nguồn nhân lực có trình độ cao.[21]
Ngoài ra, Nhật Bản là một trong những nhà tài trợ lớn nhất cho lĩnh vực giáo dục và đào tạo của Việt Nam, hai nước đã ký nhiều hiệp ước hợp tác trong lĩnh vực này. Hơn 51.000 sinh viên Việt Nam đang du học tại Nhật Bản.[22] Nhật Bản đang làm việc với Việt Nam để tạo ra một trường đại học sẽ phát triển nguồn nhân lực hàng đầu cho Việt Nam trong lĩnh vực khoa học và công nghệ, đồng thời nâng cấp bốn trường đại học của Việt Nam lên tiêu chuẩn quốc tế trong quản lý và dịch vụ, khoa học-công nghệ…[23]
Về lĩnh vực môi trường – khí hậu
Việt Nam lo ngại về biến đổi khí hậu, đây cũng là một chủ đề chính trong hợp tác quốc tế. Nhật Bản đã hứa hỗ trợ các sáng kiến thông qua ODA. Dự án Ứng phó với Thiên tai và Biến đổi Khí hậu sử dụng Vệ tinh Quan sát Trái đất nhận được khoản vay ODA của Nhật Bản lên tới 18,871 triệu Yên, theo thỏa thuận cho vay vừa được Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) và Chính phủ Việt Nam ký kết. Điều này khuyến khích việc sử dụng dữ liệu vệ tinh và tăng cường khả năng của nhân viên Việt Nam để điều hành và bảo trì các cơ sở và thiết bị, điều này sẽ cải thiện tình hình hoạt động. Hoàn cảnh kinh tế xã hội của Việt Nam. Mục tiêu 13 (Hành động vì Khí hậu) và các Mục tiêu Phát triển Bền vững đều được nâng cao nhờ nỗ lực này.[24]
Về lĩnh vực khoa học – công nghệ
Tại hội thảo hợp tác Việt Nam – Nhật Bản về đổi mới công nghệ, chuyển đổi số và đa dạng hóa chuỗi cung ứng, ông Sasaki Nobuhiko, Chủ tịch JETRO, tuyên bố rằng tổ chức này tăng cường liên lạc và phối hợp với các Bộ Công Thương, Thông tin và Truyền thông, và Kế hoạch và Đầu tư về ba lĩnh vực đổi mới công nghệ, chuyển đổi số và chuỗi cung ứng. Thông qua đó, môi trường đầu tư được tăng cường hơn nữa và các doanh nghiệp từ hai quốc gia sẽ được khuyến khích hợp tác chặt chẽ hơn trong lĩnh vực đổi mới công nghệ. Theo ông Vũ Quốc Huy, Giám đốc NIC, Mạng lưới Đổi mới Sáng tạo Việt Nam – Nhật Bản (VietNam-Japan Open Innovation Network, viết tắt là VJOIN), có hàng nghìn thành viên, do Việt Nam sáng lập. Đây là một thành phần của Mạng lưới đổi mới sáng tạo Việt Nam do Bộ Kế hoạch và Đầu tư thành lập với cùng mục tiêu xây dựng và phát triển các hoạt động kết nối đổi mới sáng tạo của cộng đồng tri thức. các chuyên gia từ khắp nơi trên thế giới để hợp tác phát triển công nghệ, sản phẩm, mô hình kinh doanh và kỹ thuật quản lý mới nhằm hỗ trợ các mục tiêu phát triển của Việt Nam.[25]
Về lĩnh vực văn hoá – xã hội
Ngày 17/6, thành phố Đà Nẵng đăng cai tổ chức Ngày hội giao lưu văn hóa Việt Nam – Nhật Bản và Ngày hội việc làm Nhật Bản 2022, thu hút hơn 4.000 người tham dự. Theo ông Lương Minh Sâm, Chủ tịch Hội đồng Đại học Đông Á, đơn vị tổ chức sự kiện, Lễ hội năm nay diễn ra trong khung cảnh độc đáo, gần kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam – Nhật Bản vào năm 2023. Sự kiện bao gồm trà Nhật Bản, truyện tranh Nhật Bản, Origami (gấp giấy Nhật Bản), thư pháp Việt Nam và triển lãm ảnh về sự hợp tác của Đại học Đông Á với Nhật Bản. Theo ông Shimonishi Kiyoshi, Phó tổng lãnh sự Nhật Bản tại Đà Nẵng, lễ hội là một cách tuyệt vời để sinh viên và thanh niên tìm hiểu thêm về văn hóa Nhật Bản và xây dựng cầu nối giữa hai quốc gia.[26]
3. Nhận định và Đánh giá
(1) Cả hai đều xem nhau là đối tác quan trọng và chia sẻ nhiều quan điểm chung về tình hình khu vực và thế giới
Mối quan hệ Việt Nam – Nhật Bản được thắt chặt qua sự trao đổi, tiếp xúc cấp cao được duy trì qua các năm, đặc biệt là trong giai đoạn Covid-19 khó khăn và cách biệt. Trong năm 2022, Thủ tướng Nhật Kishida đã có chuyến thăm và làm việc tại Việt Nam vào đầu tháng 5 trong chuyến thăm ông đã phát biểu sau cuộc hội đàm với Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính tại thủ đô Hà Nội rằng Việt Nam là “đối tác quan trọng” trong việc hiện thực hóa tầm nhìn về khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và rộng mở của Nhật Bản. Quan điểm này hoàn toàn đồng nhất với lời phát biểu trong chuyến thăm của Nguyên Thủ tướng Yoshihide Suga vào năm 2020. Các học giả của Nhật Bản cũng đồng tình với quan điểm trên. Ông Nagato Natsume, Giám đốc của Quỹ Cleft Palate Nhật Bản cho rằng Việt Nam là một đối tác quan trọng với Nhật Bản và nhận định để thúc đẩy hơn nữa quan hệ đối tác kinh tế và thương mại song phương, Việt Nam và Nhật Bản cần thể hiện sự hiểu biết lẫn nhau sâu sắc hơn và nỗ lực nhiều hơn.Đồng tình với quan điểm trên, Lãnh sự danh dự Việt Nam tại Nhật Bản ông Moriyuki Taniguchi nhận xét quan hệ hai nước sẽ còn phát triển sâu rộng trên nhiều lĩnh vực khác nhau. Ngoài ra, một điểm đặc biệt là cả hai Thủ tướng của Nhật Bản đều chọn Việt Nam là điểm đến trong chuyến công du đầu tiên của mình từ khi nhậm chức. Còn về phía Việt Nam, Nhật Bản là đối tác quan trọng hàng đầu của Việt Nam và là đối tác có ảnh hưởng ngày càng lớn trong các vấn đề khu vực và quốc tế. Vào tháng 11/2021, chuyến thăm của Thủ tướng Phạm Minh Chính là chuyến thăm chính thức Nhật Bản đầu tiên của người đứng đầu Chính phủ và Thủ tướng cũng là vị khách nước ngoài đầu tiên của Chính phủ mới của Nhật Bản. Theo Đại sứ Việt Nam tại Nhật Bản, Vũ Hồng Nam, tình cảm cá nhân tốt đẹp, nồng ấm giữa các lãnh đạo hai nước tiếp tục được củng cố và khắc sâu, qua đó, tạo nền tảng vững chắc và định hướng xuyên suốt cho sự phát triển lâu bền của quan hệ hữu nghị và hợp tác giữa hai đất nước, hai dân tộc.
Không những thế, cả hai quốc gia cùng chia sẻ nhiều quan điểm chung về các vấn đề khu vực hiện nay. Đầu tiên, về vấn đề Biển Đông cả hai nước đều nhất trí phản đối các nỗ lực thay đổi hiện trạng của Biển Đông. Việt Nam và Nhật Bản đồng thời chia sẻ quan điểm chung về giải quyết các tranh chấp, bất đồng bằng các biện pháp hòa bình, bao gồm tôn trọng đầy đủ các tiến trình ngoại giao và pháp lý, trên cơ sở luật pháp quốc tế, đặc biệt là Công ước Liên hợp quốc về Luật biển (UNCLOS) năm 1982; thực hiện toàn diện, đầy đủ, hiệu quả Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC), sớm hoàn tất Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) hiệu quả, thực chất, phù hợp với luật pháp quốc tế. Còn về tầm nhìn khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, cả hai nhất trí tiếp tục hợp tác nhằm hướng tới xây dựng một khu vực tự do, rộng mở. Sự thống nhất quan điểm này vẫn được duy trì từ cuộc công du của Nguyên Thủ tướng Nhật Yoshihide Suga vào năm 2020. Theo Scott Harold tại Trung tâm chính sách về châu Á – Thái Bình Dương, cách tiếp cận này của Nhật Bản nhất quán, điềm tĩnh và thúc đẩy lợi ích quốc gia của mình mà không yêu cầu các nước phải thể hiện việc chống Trung Quốc.[27] Cuối cùng, về vấn đề chiến tranh Nga – Ukraine, Việt Nam và Nhật Bản cùng phản đối việc sử dụng vũ khí hủy diệt hàng loạt và bày tỏ lập trường tôn trọng chủ quyền quốc gia Ukraine.[28]
(2) Cùng là thành viên của nhiều Hiệp định Thương mại Tự do đưa đến nhiều không gian phát triển kinh tế
Việt Nam và Nhật Bản đều là thành viên của nhiều hiệp định thương mại tự do song phương và đa phương vì vậy mối quan hệ thương mại có tiềm năng phát triển ở nhiều lĩnh vực khác nhau. Cụ thể Việt Nam và Nhật Bản đã ký kết Hiệp định Đối tác Kinh tế Việt Nam – Nhật Bản (VJEPA), cùng là thành viên của Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP), Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện ASEAN – Nhật Bản (AJCEP) và Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP). Hiện tại Việt Nam đang sở hữu lợi thế cạnh tranh các mặt hàng Nhật Bản có nhu cầu nhập khẩu cao như các sản phẩm nông nghiệp, thủy sản và thực phẩm chế biến. Các sản phẩm này đã và đang được bày bán ở nhiều siêu thị lớn của Nhật Bản như AEON, Donkihote và Ito Yokado.[29]
Tuy nhiên các sản phẩm trái cây và rau củ quả Việt Nam chỉ chiếm 1,7% trên tổng số lượng nhập khẩu của Nhật Bản, vẫn là một tỉ trọng khiêm tốn đối với những tiềm năng có được từ các Hiệp định FTA giữa Việt Nam và Nhật Bản.[30] Để phát huy tối đa khả năng khai thác thị trường Nhật Bản, Tham tán Thương mại của Thương vụ Việt Nam tại Nhật Bản đề xuất doanh nghiệp Việt Nam nên nghiên cứu và sản xuất sản phẩm phù hợp với thị hiếu của người tiêu dùng Nhật Bản bằng cách thiết kế bao bì, mẫu mã bắt mắt và đầy đủ thông tin cũng như lưu ý các quy định nghiêm ngặt của Nhật Bản về chất lượng và vệ sinh an toàn thực phẩm.[31] Bên cạnh đó, bà Quyên Thị Thúy Hà, Tham tán Thương mại tại khu vực Osaka nhận định doanh nghiệp Việt Nam cần vượt qua rào cản ngôn ngữ để đưa sản phẩm Việt Nam tới gần thị trường Nhật Bản hơn bằng cách sử dụng cả hai ngôn ngữ khi giới thiệu sản phẩm trên website.[32] Qua đó thấy được, thương mại Việt – Nhật có nhiều không gian và cơ hội để phát triển khi những loại thuế và hạn ngạch xuất, nhập khẩu đã được tiết giảm nhờ vào các FTA song và đa phương. Đồng thời Việt Nam cũng nên tận dụng điều này để cải thiện chất lượng, bao bì và an toàn vệ sinh thực phẩm đối với các hàng hóa xuất khẩu nước ngoài, đặc biệt là đối với một thị trường khó tính như Nhật Bản.
4. Thời cơ hợp tác và khuyến nghị dành cho Việt Nam
Thủ tướng Nhật Bản Kishida Fumio từng phát biểu rằng, khả năng hợp tác giữa Việt Nam và Nhật Bản là không có giới hạn, cho thấy tiềm năng phát triển hứa hẹn trong mối quan hệ song phương này. Giữa Việt Nam và Nhật Bản, tồn tại nhiều không gian để hợp tác, trong mọi lĩnh vực kinh tế, văn hóa, an ninh.
Về lĩnh vực kinh tế, nền kinh tế Việt Nam đang phát triển nhanh chóng và có độ mở cao, sở hữu nguồn nhân lực dồi dào thu hút nhiều nhà đầu tư. Độ mở cao và tốc độ phát triển nhanh chóng, đồng nghĩa mức độ cạnh tranh trong thị trường sẽ ngày càng nâng cao. Nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh địa phương, cũng như để có thể tận dụng tối đa làn sóng đầu tư nước ngoài, nhu cầu đổi mới công nghệ, chuyển đổi số, nâng cao chất lượng lao động đang trở nên cấp thiết đối với các doanh nghiệp Việt Nam. Nhật Bản là một trong những quốc gia đi đầu về khoa học công nghệ, cũng sở hữu lực lượng lao động trình độ cao, do đó, hai nền kinh tế có tính bổ sung cho nhau và tồn tại nhiều cơ hội để hợp tác, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ.
Thời cơ hợp tác thứ nhất là trong lĩnh vực lao động. Hiện nay, lao động Việt Nam chiếm tỷ trọng lớn nhất trong số các lao động nước ngoài tại Nhật Bản.[33] Việc trao đổi tạo điều kiện cho lao động Việt Nam nâng cao trình độ, cũng như Nhật Bản hưởng lợi từ việc có nguồn bổ sung cho lực lượng lao động đang già hóa nội địa. Hai nước có thể tăng cường trao đổi nhân lực, đặc biệt đẩy mạnh trao đổi qua các diện thực tập sinh. Tuy nhiên, Việt Nam cần nỗ lực hơn trong việc tăng cường quản lý các doanh nghiệp phái cử thực tập sinh để đảm bảo chất lượng, tập trung nâng cao năng lực, kỹ năng cho người lao động hơn nữa để hợp tác ngày càng bền vững.
Về lĩnh vực công nghệ, thủ tướng Phạm Minh Chính hy vọng trong tương lai có thể nhận được sự phối hợp chặt chẽ, sự ủng hộ, hỗ trợ của Chính phủ và các doanh nghiệp Nhật Bản trong quá trình đẩy mạnh đổi mới công nghệ, chuyển đổi, tiến tới thiết lập một quan hệ hợp tác đối tác số. Việt Nam có thể học tập nhiều từ Nhật Bản, tăng cường nghiên cứu nắm bắt, nâng cao năng lực tiếp cận và chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, phục vụ phát triển đất nước nhanh và bền vững. Về phía mình, Việt Nam cần nỗ lực hoàn thiện thể chế chuyển đổi số, số hóa các thủ tục thương mại, hoàn thành các mục tiêu của chương trình chuyển đổi số quốc gia 2025, nâng cao năng lực quản trị quốc gia, tạo môi trường thuận lợi cho doanh nghiệp Nhật Bản.
Thời cơ hợp tác nổi bật khác là trong lĩnh vực chuỗi cung ứng. Việt Nam đang trở thành mắt xích ngày càng quan trọng trong chuỗi cung ứng quốc tế. Bằng chứng là trong tổng số 92 dự án nhằm đa dạng hóa chuỗi cung ứng được Nhật Bản hỗ trợ tại ASEAN, Việt Nam đứng đầu với 39 dự án. Tuy nhiên, Việt Nam cần chú trọng hơn trong việc phát triển các ngành công nghiệp phụ trợ, do đây là yếu tố then chốt không chỉ với Nhật Bản, mà còn để các nhà đầu tư quốc tế khác hợp tác phát triển chuỗi cung ứng tại Việt Nam. Bên cạnh đó, tiếp tục phát huy đầu tư vào cơ sở hạ tầng, xây dựng hệ thống đường cao tốc, cảng biển, sân bay để hỗ trợ nhu cầu phát triển của ngành công nghiệp.
Về lĩnh vực an ninh – chính trị, cùng chia sẻ tầm nhìn về khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do, rộng mở và tinh thần thượng tôn pháp luật. Trong năm vừa qua, Việt Nam và Nhật Bản đã có nhiều nỗ lực hợp tác trong lĩnh quốc phòng như Thỏa thuận chuyển giao trang bị, công nghệ quốc phòng; hợp tác trong quân y; an ninh mạng, nâng cao năng lực thực thi pháp luật trên biển… Bên cạnh đó, hai quốc gia thường xuyên phối hợp chặt chẽ, tham vấn lẫn nhau trên các diễn đàn đa phương quốc tế. Trong tương lai, Việt Nam và Nhật Bản cần tiếp tục đẩy mạnh, để các hợp tác quốc phòng ngày càng đi vào thực chất hơn và có chiều sâu hơn. Về phía mình, Việt Nam cần nỗ lực duy trì các hoạt động trao đổi, tiếp xúc trên cả mặt song phương và đa phương, đặc biệt là đa phương cần tận dụng các cơ chế do ASEAN làm trung tâm như ADMM+, ARF, để càng củng cố vai trò của khối, đồng thời tăng tính gắn kết và niềm tin giữa các thành viên nội khối với nhau.
Tài liệu tham khảo
[1][2][4][5] Minh Anh. (2022). Việt Nam, đối tác quan trọng và tin cậy của Nhật Bản. Bảo Điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam. Truy xuất từ https://dangcongsan.vn/tieu-diem/viet-nam-doi-tac-quan-trong-va-tin-cay-cua-nhat-ban-609085.html
[3]Trần Đức. (2019). Đối tác chiến lược sâu rộng Việt Nam – Nhật Bản: Kết quả ấn tượng và triển vọng tươi sáng. Tạp chí Đảng Cộng sản. Truy xuất từ https://www.tapchicongsan.org.vn/web/guest/-oi-ngoai2/-/2018/504460/doi-tac-chien-luoc-sau-rong-viet-nam—nhat-ban–ket-qua-an-tuong-va-trien-vong-tuoi-sang.aspx
[6] Anh Sơn. (2020). Khai mạc Hội nghị ‘Gặp gỡ Nhật Bản 2020’ – Meet Japan 2020. Báo Quốc tế. Truy xuất từ https://baoquocte.vn/khai-mac-hoi-nghi-gap-go-nhat-ban-2020-meet-japan-2020-129983.html
[7] Thúc đẩy Quan hệ Chiến lược Việt Nam – Nhật Bản trong bối cảnh mới theo tinh thần Đại hội lần thứ XIII của Đảng. (2021). Cổng thông tin điện tử Học viện Chính trị Khu vực II. Truy xuất từ https://hcma2.hcma.vn/tintuc/Pages/dua-nghi-quyet-dh-13-vao-cuoc-song.aspx?ItemID=11786&CateID=0
[8] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, t.1, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021
[9] Ánh Nguyệt, Nghĩa Đức. (2022). Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại Vũ Hải Hà tiếp Đại sứ Nhật Bản tại Việt Nam. Cổng thông tin điện tử Ủy ban Đối ngoại. Truy xuất từ https://quochoi.vn/uybandoingoai/hoatdongdoingoai/pages/song-phuong.aspx?ItemID=428
[10] Chính sách đối ngoại của Việt Nam luôn ưu tiên cao Nhật Bản. (2022). Thông tấn xã Việt Nam. Truy xuất từ https://www.vietnamplus.vn/chinh-sach-doi-ngoai-cua-viet-nam-luon-uu-tien-cao-nhat-ban/787833.vnp
[11] [12][13] [14] [15] Mạnh Hùng. (2021). Dấu ấn quan hệ đối tác chiến lược sâu rộng Việt Nam – Nhật Bản. Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam. Truy xuất từ https://dangcongsan.vn/tieu-diem/dau-an-quan-he-doi-tac-chien-luoc-sau-rong-viet-nam-nhat-ban-598151.html
[16] New Vietnamese association debuts in Japan. (2022). Báo Nhân dân. Truy xuất từ https://en.nhandan.vn/society/item/11430602-new-vietnamese-association-debuts-in-japan.html
[17] Thanh Tùng, Phạm Tuân. (2022). Quan hệ Việt-Nhật bước vào giai đoạn mới thực chất, hiệu quả. Thông tấn xã Việt Nam. Truy xuất từ https://www.vietnamplus.vn/quan-he-vietnhat-buoc-vao-giai-doan-moi-thuc-chat-hieu-qua/788561.vnp
[18]Quan hệ Việt Nam-Nhật Bản đang ở giai đoạn tốt đẹp nhất từ trước đến nay. (2022). Thông tấn xã Việt Nam. Truy xuất từ https://baochinhphu.vn/quan-he-viet-nam-nhat-ban-dang-o-giai-doan-tot-dep-nhat-tu-truoc-den-nay-102220322181836627.htm
[19] Cục Đầu tư nước ngoài – Bộ Kế hoạch và Đầu tư. (2022). Báo cáo tình hình đầu tư trực tiếp nước ngoài 6 tháng đầu năm 2022. Cổng thông tin điện tử Bộ Kế hoạch và Đầu tư. Truy xuất từ https://www.mpi.gov.vn/Pages/tinbai.aspx?idTin=54479&idcm=208
[20] Large room for Vietnam to boost export of medicinal herbs to Japan. (2022). Vietnam News Agency, Truy xuất từ https://en.vietnamplus.vn/large-room-for-vietnam-to-boost-export-of-medicinal-herbs-to-japan/231113.vnp
[21] Việt Nam – Nhật Bản hợp tác thúc đẩy phát triển nhân lực có kỹ năng nghề cao. (2022). Cổng thông tin điện tử Sở Lao động và Thương binh Hà Tĩnh. Truy xuất từ http://ldtbxh.hatinh.gov.vn/viet-namnhat-ban-hop-tac-thuc-day-phat-trien-nhan-luc-co-ky-nang-nghe-cao-1651465035.html
[22] Có bao nhiêu người Việt Nam đang sinh sống tại Nhật Bản? (2022). Truy xuất từ https://nhatban.net.vn/nguoi-viet-nam-o-nhat-ban/co-bao-nhieu-nguoi-viet-nam-tai-nhat.html
[23] Thêm niềm tin và động lực cho quan hệ hợp tác Việt – Nhật. (2022). Quân đội Nhân dân. Truy xuất từ https://www.qdnd.vn/chinh-tri/cac-van-de/them-niem-tin-va-dong-luc-cho-quan-he-hop-tac-viet-nhat-693209
[24]Giang Tú. (2022). Japan Provides Vietnam with ¥18,871 Mln ODA Loan for Responding to Disasters. Vietnam Business Forum. Truy xuất từ https://vccinews.com/news/47814/japan-provides-vietnam-with-%C2%A518-871-mln-oda-loan-for-responding-to-disasters.html
[25] Việt Nam – Nhật Bản hợp tác hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo. (2022). Báo điện tử Chính phủ. Truy xuất từ https://baochinhphu.vn/viet-nam-nhat-ban-hop-tac-ho-tro-doanh-nghiep-khoi-nghiep-doi-moi-sang-tao-102220502121020995.htm
[26]Over 4,000 people join Vietnam-Japan Cultural Exchange Festival in Da Nang. (2022). Vietnam News Agency. Truy xuất từ https://en.vietnamplus.vn/over-4000-people-join-vietnamjapan-cultural-exchange-festival-in-da-nang/231335.vnp
[27]Nhật Đăng. (2020). Thủ tướng Nhật Bản thăm chính thức Việt Nam: Bạn bè và chiến lược. Báo Tuổi trẻ. Truy xuất từ https://tuoitre.vn/thu-tuong-nhat-ban-tham-chinh-thuc-viet-nam-ban-be-va-chien-luoc-20201018225145952.htm
[28] Japan and Vietnam underscore opposition to use of force amid Ukraine war. (2022). Japan Times. Truy xuất từ https://www.japantimes.co.jp/news/2022/05/01/national/kishida-vietnam-visit-ukraine-war/
[29] Vietnam-Japan business webinar 2022 on food products held next week. (2022). Báo Quốc tế. Truy xuất từ https://en.baoquocte.vn/vietnam-japan-business-webinar-2022-on-food-products-held-next-week-187872.html
[30] Vietnamese firms get tips to boost exports to Japan. (2022). Vietnam News Agency. Truy xuất từ https://en.vietnamplus.vn/vietnamese-firms-get-tips-to-boost-export-to-japan/224266.vnp
[31] [32] Vietnam, Japan hold favorable conditions for trade expansion: experts. (2022). Vietnam News Agency. Truy xuất từ https://en.vietnamplus.vn/vietnam-japan-hold-favourable-conditions-for-trade-expansion-experts/224809.vnp
[33]Văn Khoa. (2022). Người Việt đông nhất trong số lao động người nước ngoài ở Nhật Bản. Báo Thanh niên. Truy xuất từ https://thanhnien.vn/nguoi-viet-dong-nhat-trong-so-lao-dong-nguoi-nuoc-ngoai-o-nhat-ban-post1425543.html
